وبلاگ

تاریخچه عطر

تاریخچه عطر و ادکلن، ریشه در کلمه Perfume از کلمه Fume به معنی دود گرفته شده است،
چرا که در دوران باستان انسان ها برای به وجود آوردن رایحه خوش از سوزاندن مواد معطر استفاده می کردند. عطر ماده‌ای است که برای خوشبو کردن بدن و یا محیط اطراف از آن استفاده می‌شود. عطر ها در گذشته از مواد طبیعی و امروزه از ترکیب اسانس‌ها، حلال‌ها، تثبیت کننده‌ها و ترکیبات معطر ساخته می‌شوند. به طور کلی مواد تشکیل دهنده عطرها، از طریق استخراج از منابع طبیعی (حیوانی یا گیاهی) و یا از مواد شیمیایی تهیه می‌گردند.
با مراجعه به متون‌ قدیمی و مطالعات و حفاری‌های باستان‌شناسان مشخص شده‌ که عطر ها در بعضی از تمدن‌های اولیه انسانی وجود داشته‌اند و هنر عطر سازی در زمان باستان از مصر و بین النهرین آغاز شده است.

قدیمی ترین عطرها  از سوزاندن چوب ها به وجود می آمدند. انسان های ناندرتال کسانی بودند که برای اولین بار در تاریخچه عطر و ادکلن بشر رایحه خوشی که از سوزاندن چوب های معطر به دست می آمد را کشف کردند.
از دیرباز تا کنون انسان ها به دنبال کشف داروهای گیاهی بودند تا بتوانند بر بیماری ها غلبه کنند، در این میان مواد معطری نیز کشف می شدند که از آنها عطر و رایحه خوش بدست می آمد. بنابراین عطر و دارو دارای خواستگاه مشترکی هستند و در گذشته رشته عطرسازی و دارو سازی از یکدیگر جدا نبوده اند.

تاریخچه عطر در جهان

برای اولین بار در تاریخ مصریان از عطر به عنوان بخشی از مراسم مذهبی خودشان استفاده کردند. دست خط های باستانی بر روی سنگ قبر ها در مصر باستان و بین النهرین نشان می دهد که عطر در این دو ناحیه از تمدن بشری بیش از ۵۰۰۰ سال قدمت دارد.
روحانیون مصر باستان را به عنوان پدران عطر می شناسند چرا که آن ها با استفاده از عطر بوی بد قربانیان پیشکش خود را از بین می بردند. از دوران باستانی تا قرون وسطی عطرها به طور انحصاری به مراسم های مذهبی مانند مومیایی کردن مردگان و غبارروبی آرامگاه ها اختصاص داشتند.

در تاریخچه عطر و ادکلن مصری ها اعتقاد داشتند که سوزاندن ادویه جات و مواد خوشبو خدایان را خوشنود خواهد نمود. مصری ها با آتش زدن  صمغ، گیاه سمار، سرو کوهی و … سعی می کردند رایحه هایی دل نشین ایجاد کنند تا باعث خشنودی خداوند شده و مطمئن باشند که خداوند خورشید را هر روز از زیر زمین بیرون می آورد! امروزه شما می توانید از اتاق عطر واقع در معبد ادفو در مصر دیدن نمایید جایی که دستخط های باستانی نشان دهنده دستورالعمل های درست کردن انواع عطرها هستند.
استفاده طبقه اشراف مصری، فرعون ها و روحانیون از عطر به گونه ای  بوده که حتی پس از مردن آنها را در اتاق های معطر دفن می کردند. رایحه عطرهایی که در مقبره های فرعون استفاده می شده به حدی قوی بوده که وقتی باستان شناسان این مقبره ها را در سال ۱۸۹۷ باز کردند،  بوی خوش عطر از آن ها به مشام می رسیده است. مصری ها از گل یاس، صمغ، درخت کندر، سوسن سفید و عسل در ساختن عطرهایشان بسیار استفاده می کردند و جالب اینجاست که هنوز هم این عناصر از مهمترین مواد صنایع عطر سازی هستند.

پس از مدتی به تدریج عطر و خوشبوکننده ها از انحصار روحانیون مصری خارج شد و مردم عادی نیز از این مواد استفاده می کردند. مصری ها از هند مواد معطر و ادویه هایی  مثل زنجبیل، چوب صندل و فلفل خریداری می کردند و بدین ترتیب در زمینه تولید مواد معطر پیشرفت کردند. امروزه نیز مصری ها در تولید عصاره های روغنی صنعت عطر که بخش مهمی از مواد اولیه تولید عطر در دنیا را تشکیل می دهد، جایگاه ویژه ای دارند.

تاریخچه عطر در یونان و روم

در تاریخچه عطر و ادکلن این یونانی ها بودند که اولین عطرهای مایع را برای استفاده بر روی بدن را درست کردند. البته این عطر ها با عطرهای امروزی بسیار تفاوت داشتند.
در واقع این عطر های مایع، پودرهای خوشبویی بودند که با روغن ترکیب شده و در آن از الکل استفاده نمی شد.  آن ها با له کردن گیاهان معطر، صمغ ها و دیگر گیاهان، و با مخلوط کردن آن ها با انواع روغن ها، روشی تازه ای برای درست کردن عطر ها پیدا کردند تا بتوانند به صورت روزانه از آن ها استفاده کنند.
برای یونانیان عناصر عطرها همانند طلا بود تا جایی که در زمان تسخیر شرق توسط اسکندر این عناصر احتکار می شدند. یونانی علاقه بسیار زیادی به عطر داشتند و هزینه های بسیار زیادی را صرف واردات مواد معطر می کردند. این علاقه عجیب تا جایی پیش رفت که سولون، پادشاه قرن ششم در این کشور استفاده از عطر را ممنوع کرد تا در هزینه های جاری کشور صرفه جویی شود. البته این ممنوعیت دوام چندانی نداشت.
در امپراطوری روم که پر از زرق و برق بود و زندگی تجملاتی از اهمیت بسیاری دارا بود آبشارهایی از گلاب و عطر های های بسیار خوش بو وجود داشت تا فضا را برای حضار عطرآگین کنند. همچنین در رم باستان تعداد زیادی عطرفروشی وجود داشت. در افسانه ها آمده که کلوپاترا ملکه روم، بادبان های کشتی خود را غرق در عطر کرده تا مارک آنتونی بوی او را قبل از اینکه خودش را ببیند بشنود و از آمدن او مطلع شود.

طبق شواهد و متون تاریخی اولین شیمی‌دان دنیا زنی بنام تاپوتی بوده که طبق لوحه‌ های باستانی خط میخی در هزاره دوم قبل از میلاد در بین النهرین ساکن بوده است. او اولین عطرساز ثبت شده تاریخ است که با ترکیب و تقطیر گل‌ها، روغن ها و سایر مواد معطر چیزی شبیه به عطرهای امروزی تولید نموده است.

باستان شناسان قدیمی‌ترین کارگاه تولید عطر جهان را در سال ۲۰۰۵ میلادی در قبرس کشف کردند. این کارگاه بیش از ۴ هزار سال قدمت دارد. در این کارگاه دستگاه های تقطیر، قیف، ظروف کاسه ای برای مخلوط کردن عطر و بطری های عطر کشف گردید.

تاریخچه عطر در ایران

تولید و کار با عطر یک حرفه قدیمی و بهتر بگوییم باستانی است که نیاز به طبع لطیف هنری، مهارت و دانش خاصی دارد. مصری ها، یونانی ها و رومی ها همگی با روش های تولید عطر آشنا بودند اما در هر حال تقطیر سیستماتیک عطرها در قرون وسطی به وسیله دانشمندان ایرانی صورت گرفت.
در تاریخچه عطر و ادکلن در ایران در اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد در محوطه باستانی سیلک تُنگ‌های کوچک از جنس مرمر کشف شده که مخصوص نگهداری عطر بودند.
ابن سینا پزشک و دانشمند بزرگ ایرانی  مبتکر روش تقطیر بود، وی روش عصاره گیری از گل ها با استفاده از تقطیر را که امروزه به طور معمول در جهان مورد استفاده است را برای اولین بار مورد استفاده قرار داد. اولین تجربه عطرسازی ابن سینا استفاده از گل رز بوده است.
روش های تقطیر در کشورهای شرقی به طور قابل توجهی صنعت عطرسازی و الخصوص علم شیمی در جهان غرب را تحت تأثیر قرار داده است. زکریای رازی دانشمند بزرگ ایرانی نیز با کشف الکل، نقش بسیار مهمی در توسعه صنعت عطر بر عهده داشته است.

در حدود ۲۵۰۰ سال پیش  ایرانیان باستان از عطر و مواد خوشبو کننده به صورت زینتی و تجملاتی استفاده می کردند.  ایرانی ها روزانه بدنشان را با مواد معطر را شستشو می دادند و همچنین در نوشیدنی های خود از عناصر خوشبو استفاده می کردند. کشورمان ایران از دوران باستان یکی از مهم ترین مراکز تولید روغن ها و عصاره های معطر گیاهی بوده است. عطرسازان ایرانی با خیساندن گلها و گیاهان معطر در روغنهای اشباع شده و ترکیب آنها با یکدیگر، عطریات مختلفی درست می کردند که در سراسر جهان مورد استفاده قرار می گرفت.

در زمان هخامنشیان پادشاهان هخامنشی، ملکه‌هایشان و سایر درباریان از عطر ها و روغن های معطر برای خوشبو و براق کردن موی سر استفاده می‌کردند. مورخین از عطر فوق‌العاده گرانبهایی به نام لبی زوس (Labyzos) یاد می‌کند که برای آرایش موهای خشایارشاه مورد استفاده قرار می گرفته است.
همچنین در روایت سرگذشت  استر (Esther) یکی از همسران خشایارشاه آمده است که او به مدت ۶ ماه با روغن مرمکی و ۶ ماه با مواد خوشبوکننده دیگر روغن مالی می شد تا برای مسابقه انتخابی ملکه آماده شود. در یکی از نقوش باستانی کشف شده از تخت جمشید، تصویری از پادشاه هخامنشی وجود دارد که در پشت سر وی دو خدمتکار ایستاده‌اند و یکی از آنها حوله و عطردان و دیگری عوددان و عودسوز در دست دارد.

در فهرستی که به دست اسکندرمقدونی، از بخشی از اموال داریوش سوم تهیه شده به ۱۴ عطرساز اشاره شده و  به طور کلی ۴۰ نفر عطرساز همواره همراه شاه بودند تا شاه همیشه به عطریات مورد نیاز خود دسترسی داشته باشد. ابویوسف کندی شیمی دان عرب درقرن نهم میلادی کتابی درباره عطرها به نام شیمی عطر و تقطیر نوشته ‌است. بیش از یک صد دستورالعمل تهیه انواع روغن های معطر و همچنین بیش از صد روش و دستور برای عطر سازی و ساخت تجهیزات عطر سازی در این کتاب وجود دارد.

تاریخچه عطر در فرانسه

در دوره رنسانس شهر های ونیز و فلورانس در کشور ایتالیا مراکز ساخت عطر بودند. کاترین دمدیسی پس از ازدواج با هنری دوم، پادشاه  فرانسه، عطرسازش را با خود از ایتالیا با به دربار فرانسه برد. کارگاه این عطرساز ایتالیایی توسط یک راهروی مخفی به آپارتمان ملکه متصل میشد از همین رو احتمال ربوده شدن فرمول عطرهای او وجود نداشت. در زمان هنری دوم بود که فرانسه به امپراتوری بزرگ عطرسازی تبدیل شد. درباریان فرانسه که در آن زمان چندان به نظافت و ظاهر خود اهمیت نمی دادند به مرور زمان به مصرف کنندگان ثابت عطر مبدل شدند.

در سال ۱۶۵۶ میلادی برای اولین بار دستکش های معطر در فرانسه به بازار آمدند و همچنین صنف مشترک تولید کنندگان عطر و دستکش تاسیس شد و استفاده از عطر در فرانسه رو به رشد رفت. عطر در طول تاریخ به معنای قدرت و ثروت بوده است. در فرانسه قرن هفدهم و در دربار لویی چهاردهم، این پادشاه هر روز خواستار عطر جدیدی برای استفاده بود و یا لوئی پانزدهم آنقدر به عطر علاقه داشت که دربارش، دربار عطرآگین نام گرفته بود. در فرانسه آن روزها علاوه بر استفاده مردم از عطر ها برای معطر ساختن پوست و لباس، افزودن رایحه به لوازم خانگی هم رونق پیدا کرد.

اما در اواخر قرن هجدهم میلادی دنیای عطر و صنعت عطرسازی با اختراع ادکلن، دستخوش انقلابی بسیار عظیم شد. ادکلن ها در ابتدا بیشتر ترکیبی از لیمو، نارنج و گیاه رزماری بودند.
در آن زمان  ادکلن ها موارد استفاده بسیار مختلفی داشتند از جمله، خوشبو کردن آب حمام، خوشبو کردن دهان و خوشبو کردن نوشیدنی ها. مدتی بعد ساخت بطری ها نیز برای ادکلن ها رایج و حائز اهمیت شد. بطری های شیشه ای که حاوی مایع معطر بودند با استقبال بسیار گسترده مردم مواجه شدند.

در تاریخچه عطر و ادکلن صنعت عطر سازی در دوره انقلاب کبیر فرانسه رشد صعودی خود را از دست داد، البته در آن زمان عطری به نام گیوتین به بازار معرفی شد که در بین انقلابیون و مردم عادی بسیار پر طرفدار شده بود و عده زیادی از آن استفاده می کردند.

در دوره ناپلئون بناپارت، صنعت عطرسازی در فرانسه سیر صعودی به خود گرفت و بسیار شکوفا شد. شهر گراسه در فرانسه بزرگترین شهر تولیدکننده عطر بود که اسانس‌های مختلفی تولید می کرد. این شهر تقریبا از سال ۱۷۲۴ میلادی تا به امروز در این زمینه فعالیت می کند.
این طور که در تاریخ مشخص شده فردی آلمانی به نام جان رادولف پایه گذار شیمی اسانس‌ها بوده است و در ادامه آنتوان لاووازیه فرانسوی باعث توسعه پایه‌های اولیه علم شیمی اسانس‌ها گردید وی ساکن شهر گراسه بود و نقش بزرگی در سردمداری این شهر در صنعت اسانس داشت و باعث بی رقیب شدن این شهر در زمینه تولید اسانس شده بود.
روشی که برای ساخت اسانس در شهر مذکور رواج داشت، روش جذب با استفاده از روغن های جاذب بود که به این وسیله توانستند از گل هایی مانند یاسمن، اسانس به دست آورند. رقیب شهر گراس در آن زمان شهر کلن آلمان بود که خصوصا به واسطه محصول مشهور خود یعنی ادوکلن شهرت داشت.

امروزه کشورهای ایتالیا و فرانسه دو کشور بزرگ تولید کننده عطر و ادکلن در جهان به حساب می آیند. برندهای معتبری چون لانکوم، کرید، لالیک، دیور، شنل، بولگاری، ورساچه و… از برترین و مشهورترین برندهای عطرسازی در این دو کشور محسوب می شوند.

صنعت عطر سازی

در حالی که بوهایی که امروزه ما دوست داریم به مقدار کمی تغییر کرده اند اما روش های پیدا کردن عناصر این عطر ها تغییرات بسیار زیادی داشته اند.
برای مثال در تاریخچه عطر و ادکلن عنبر سائل که به خاطر بوی شیرین و تازه و دریایی اش معروف است در غده های وال ها پیدا می شد یا عنصری در آهو های کوهی وجود دارد که به خاطر بوی خوب این نوع از آهو ها را به دلیل شکار فراوان با خطر نابودی نسل مواجه کرده بود.
اما امروزه شرکت های عطرسازی از مخلوط عناصر مصنوعی برای تقلید کردن بوی این عناصر استفاده می کنند. این دانش و همچنین درست کردن عطر ها توسط شرکت ها و برندها در اواخر قرن ۱۹ تبدیل به تولید صنعتی عطر به شکل امروزی شد.
در واقع صنعت عطرسازی مدرن از اواخر قرن نوزدهم میلادی که تولید مواد شیمیایی و مصنوعی معطری همچون وانیلین و کومارین ممکن شد، شروع گردیده‌است. در اواسط قرن بیستم شرکت های مختلفی تاسیس شدند و عطر های فراوانی با انواع بو های مختلف سالانه روانه بازار می شدند که این روند تا به امروز همچنان ادامه دارد.